Khi việc đặt mục tiêu đã trở nên lỗi thời

Được chuyển ngữ từ bài viết “Your Goals Are Overrated” đăng trên blog cá nhân của tác giả Mark Manson.

Giả sử một chút rằng, bạn quyết định bạn muốn trở nên giàu có. Có thể bạn đã chán ngấy cảnh nợ nần ngập đầu và những bữa mì tôm mỗi cuối tháng hết tiền. Có thể bạn được truyền cảm hứng mãnh liệt bởi một người thành công nào đó, và bạn quyết tâm “được ăn cả, ngã về không”… để rồi phá sản vài năm sau đó.

Bất kể lý do là gì thì bạn cũng đã quyết định phiên bản mới của mình sẽ lái xe Rolls-Royce, uống champagne và tổ chức những bữa tiệc bể bơi xa hoa. Vậy thì đây sẽ là cách bạn hình dung về việc làm giàu như đa số người khác:

  • Bắt đầu bằng cách kiếm 100 đô.
  • Rất tốt, giờ bạn cố gắng kiếm 1000 đô.
  • Thật khó khăn, nhưng giờ bạn nâng mục tiêu lên 10,000 đô.
  • Cuối cùng bạn cũng đạt được nó. Nhưng 3 năm đã trôi qua, và chỉ nghĩ đến việc nâng tiếp mục tiêu lên 100,000 đô đã khiến bạn muốn bỏ cuộc và vào tu viện sống.
  • Bạn nghĩ “chết tiệt” và mua TV màn hình phẳng 60 inch. Và cảm thấy tốt hơn rất nhiều.
  • Giấc mơ về những bữa tiệc trên du thuyền tan biến, cùng với phần lớn số tiền tiết kiệm của bạn.

Đa số mọi người nghĩ như thế. Và thực tế là đa số họ không giàu có, mà ở trạng thái ngược lại. Đây không phải sự trùng hợp ngẫu nhiên. Nếu bạn chưa từng đọc sách về tích lũy tài sản, thì đây mới thực sự là cách người giàu làm giàu (mà không phá sản):

  • Bắt đầu bằng cách kiếm 100 đô.
  • Đầu tư 100 đô đó vào các kỹ năng, khóa học hay tài sản để kiếm về 1000 đô.
  • Đầu tư 1000 đô đó vào các kỹ năng, khóa học hay tài sản để kiếm về 10,000 đô.
  • Đầu tư 10,000 đô đó vào các kỹ năng, khóa học hay tài sản để kiếm về 100,000 đô.
  • Đầu tư 100,000 đô đó đến khi bạn chill trên du thuyền như một tỷ phú Nga thực thụ.

Đây là hai tư duy đối nghịch về làm giàu. Những người ở tầng lớp nghèo hoặc trung lưu xem tiền là một thứ để tiêu. Còn những người giàu coi tiền như một thứ để đầu tư.

Bạn có thể gọi đây là cách “tư duy tiêu xài” so với “tư duy đầu tư”. Một cách giúp bạn trở nên giàu có, cách còn lại khiến bạn mãi giậm chân tại chỗ.

Vì sao tôi lại nói tất cả những điều này? Vì nó áp dụng cho cả việc tạo thói quen và đạt được mục tiêu trong cuộc sống. Thực tế là hai khái niệm này giống hệt nhau.

Mục tiêu và thói quen

Khoảng thời gian đặt mục tiêu phổ biến nhất có lẽ là ngày đầu năm mới. Bạn bè bạn thi nhau chia sẻ những mục tiêu năm mới đáng ghen tị trên mạng xã hội với niềm tin sai lầm rằng, lời cam kết công khai này sẽ giúp họ hoàn thành.

Chúng ta có lẽ đều đã lập một, hai, hoặc cả trăm mục tiêu cho năm mới. Một trong những cam kết được lập nhiều nhất là, “tôi muốn giảm 10kg để trông thật quyến rũ cho mùa hè”.

Tôi nghĩ ai cũng từng lập một mục tiêu kiểu này trong đời. Trong hầu hết trường hợp, bạn tỉnh dậy sau bữa chè chén giao thừa vào sáng 1/1, sau đó ra phòng gym đăng ký vào mùng 2. Rồi bạn ép bản thân đi tập 5-6 lần trong các tháng tiếp theo vì cảm giác tội lỗi. Nhỡ đâm lao rồi đành phải theo lao, bạn đã đóng cả đống tiền vào đó thì phải sử dụng hết.

Nhưng bạn chẳng biết mình đang làm gì. Và trời ơi, riêng việc nhìn những người thon thả xung quanh tập đến toát mồ hôi đã khiến bạn lười rồi. Cái máy chạy bộ này có thể chậm hơn không? Vì bạn mệt lắm rồi. Bạn muốn một chiếc bánh burger, hoặc một que kem. Hoặc một viên kem hình bánh burger.

Thoáng cái đã sang tháng 2. Bạn quay trở lại nằm dài trên chiếc sofa của mình, cày phim và tự hỏi vì sao quần áo mình đều nhăn nhúm hết cả.

Đến lúc này, có lẽ bạn đã thấy vấn đề của việc lập mục tiêu nằm ở đâu.

Chúng ta có xu hướng dựa quá nhiều vào ý chí và trốn tránh những thói quen hữu ích. Ta thường cắn miếng to hơn mình có thể nhai, và đặt ra những mục tiêu xa vời so với kiến thức hoặc khả năng của mình. Để rồi sau đó, ta thất vọng khi bản thân không có nhiều tiến bộ.

Chúng ta bị cám dỗ bởi các “lối tắt” để đạt những mục tiêu có thể hủy hoại bản thân về lâu dài. Nhịn đói để giảm cân, hoặc gian lận để đạt điểm cao trong bài thi là những ví dụ điển hình.

Những điều trên đều đúng. Nhưng tôi muốn gợi ý một điều khác.

“Giảm 10kg trước mùa hè” là một mục tiêu tồi tệ ngay từ đầu. Vì nó xuất phát từ cùng một kiểu tư duy xài tiền khiến người ta cứ mãi nghèo - hoặc trong trường hợp này, khiến ta cứ mãi mập. Họ nhìn cuộc sống một cách đơn giản theo kiểu “làm thật nhiều X, cuối cùng sẽ được Y”.

Bạn khó có thể giàu bằng cách làm việc “bục mặt” và tiết kiệm trong 20 năm. Tương tự như vậy, việc ép bản thân đi tập hàng chục lần chưa chắc khiến bạn giảm được cân và giữ được dáng. Những mục tiêu kiểu này đòi hỏi rất nhiều nỗ lực, nhưng chúng dường như không bao giờ “bền”. Cuối cùng năng lượng và ý chí của bạn cạn kiệt, và bạn quay trở lại phiên bản trước kia, chỉ khác là giờ bạn cảm thấy thất bại.

Vì vậy, bạn nên đầu tư khả năng tập trung và sức lực có hạn của mình vào việc xây dựng thói quen hơn là các mục tiêu cụ thể. Trong đầu tư, bạn muốn đồng tiền bạn kiếm ra làm việc cho mình. Ở bối cảnh cuộc sống, bạn bỏ ra nỗ lực để thay đổi bản thân, sau đó dùng kết quả tiếp tục tạo ra những thay đổi khác.

Người ta thường không tập trung vào xây dựng thói quen, vì “mục tiêu” nghe đao to búa lớn hơn nhiều. Chúng giúp ta cảm thấy có động lực hơn trong khoảnh khắc nghĩ đến chúng. Trong đầu ta có một hình ảnh rõ ràng về một kết quả nhất định, và điều đó khiến ta phấn khích.

“Thói quen” thì nghe không vĩ đại bằng. Tính chất dài hạn và lặp đi lặp lại khiến chúng có phần nhàm chán. Và không có một hình ảnh rõ ràng nào ta có thể tưởng tượng về việc “đi tập mỗi sáng trong vòng một năm” hay “chỉ uống đồ có cồn vào cuối tuần”. Bạn không có cảm hứng gì khi tưởng tượng mình ăn salad cho bữa trưa mỗi ngày. Bạn không nằm trên giường ban đêm để mơ tưởng về việc xỉa răng vào mỗi sáng.

Mục tiêu là món hời chỉ diễn ra một lần. Nó chính là ví dụ của tư duy tiêu xài: “Tôi sẽ bỏ ra X lượng năng lượng để đạt được kết quả Y”. Ngược lại, thói quen chính là tư duy đầu tư. Chúng đòi hỏi ta phải đầu tư nỗ lực của mình trong một thời gian, sau đó lấy quả ngọt của nó để đầu tư vào một nỗ lực lớn hơn, mang lại những thói quen tuyệt vời hơn nữa.

Đây là lý do nhiều người giảm được cân nhưng rồi tăng trở lại. Họ tập trung vào những mục tiêu đơn lẻ trong cuộc sống thay vì xây dựng những thói quen nền tảng. Vì vậy khi năng lượng và tính tự kỷ luật của họ cạn kiệt (và điều đó luôn xảy ra, vì khả năng tự kỷ luật có hạn), họ sẽ trở về phiên bản cũ.

Với thói quen, bạn không có điểm cuối duy nhất nào phải đạt được. Mục tiêu duy nhất của thói quen là mục tiêu không bao giờ kết thúc. Nó chỉ là sự lặp lại đơn giản hàng ngày hoặc hàng tuần đến khi kích hoạt được bộ nhớ cơ và các chất hóa học trong não. Khi đó, bạn sẽ thực hiện hành vi mong muốn như được lập trình tự động.

Với mục tiêu, mỗi ngày trôi qua sẽ khiến bạn càng thêm mệt mỏi khi đến phòng tập. Với thói quen, sau một thời gian bạn sẽ thấy việc không đi tập còn khó thực hiện hơn.

Do đó, tốt hơn là đầu tư năng lượng và khả năng tự kỷ luật có hạn của mình vào xây dựng thói quen. Chúng ta vẫn có thể đặt mục tiêu. Đương nhiên tôi vẫn muốn giảm 10kg trước khi mùa hè đến, nhưng đó không phải điều tôi sẽ tập trung vào năm nay.

Thay vào đó, tôi sẽ tìm xem những thói quen nào là nền tảng cho mục tiêu đó, khiến nó trở thành điều tất yếu trong cuộc sống. Ví dụ, tôi có thể ăn uống lành mạnh hơn, đi bộ thường xuyên hơn thay vì đi Grab hoặc xây dựng một kế hoạch luyện tập. Một khi đã tập trung vào những thói quen này, cân nặng tôi sẽ giảm một cách tự nhiên.

Nghệ thuật xây dựng thói quen kép

Đáng chú ý là một số thói quen có nhiều ưu điểm hơn các thói quen khác. Bởi một khi ta đạt được những thói quen này, việc hình thành các thói quen tích cực khác cũng dễ dàng hơn nhiều.

Ví dụ, hút thuốc là thói quen rất khó bỏ. Nhưng một số thông tin cho thấy, việc bắt đầu đi bộ hay đạp xe giúp người hút dễ bỏ thuốc hơn nhiều. Chỉ cần 10 phút thể dục cũng có thể làm giảm ham muốn hút thuốc.

Đôi khi chúng được gọi là những “thói quen then chốt”, nghĩa là chỉ cần luyện được thì sẽ tạo ảnh hưởng lên các khía cạnh khác trong cuộc sống của bạn. Như vậy, bạn sẽ luyện được những thói quen tốt khác một cách tự nhiên hơn mà không cần nhiều nỗ lực.

Thật không may là các nhà nghiên cứu chưa tìm ra được chính xác những thói quen nào có lợi nhất. Vì thế mà bạn thấy rất nhiều bài viết mỉa mai trên mạng khuyên bảo những điều như “dọn giường mỗi ngày” hay “cần phải ý chí hơn”. Bởi vì họ cũng từng nghe những điều đó, và thấy chúng có vẻ thông minh.

Tôi thì thích gọi những thói quen then chốt này là “thói quen kép”. Bởi vì giống như lợi nhuận kép trong đầu tư, khi được đầu tư trong một thời gian đủ dài, chúng có thể tăng độ phong phú của đời bạn theo cấp số nhân. Nếu như mục tiêu chỉ tạo ra những phát triển hay thay đổi theo hướng tuyến tính, thì thói quen có thể khiến chúng đi theo cấp số nhân.

Trong trường hợp bạn không giỏi toán, thì đây là ví dụ minh họa cho sự khác biệt giữa tăng trưởng tuyến tính và tăng trưởng theo cấp số nhân sau thời gian dài:

Đường cấp số nhân tăng trưởng nhanh vượt trội so với đường tuyến tính.

Để tiếp tục màn phân tích tài chính này - bởi vì tài chính cá nhân là vô cùng quan trọng, bạn có thể nói các thói quen khác nhau có mức lãi suất cao thấp khác nhau. Chính vì vậy, một số thói quen đáng để đầu tư năng lượng và kỷ luật hơn nhiều so với số còn lại.

Việc chơi game giỏi là một ví dụ điển hình. Ngoài sự thú vị mà nó mang lại, chơi game có tỉ lệ hoàn vốn thực sự kém về chất lượng sống so với số thời gian và năng lượng bạn bỏ ra. Ngoài việc giúp bạn phát triển một vài kĩ năng giải quyết vấn đề cơ bản và học cách chửi nhau với các anh chàng tuổi teen ẩn danh trên mạng, thói quen này không thể cải thiện các lĩnh vực khác trong cuộc sống của bạn. Thực tế, việc dành thời gian và năng lượng vào cày game sẽ gây hại nhiều hơn cho bạn. Bạn sẽ ngồi lì cả ngày trước màn hình, trở nên tăng cân và lười biếng, chưa kể nó khiến cuộc sống tình cảm của bạn thê thảm.

Mặt khác, một thói quen như tập nâng tạ có “tỷ lệ lợi nhuận” cực kỳ cao. Tăng cường thể lực giúp bạn khỏe mạnh hơn, có thêm nhiều năng lượng, tăng cường sự tập trung và hiệu suất tinh thần, giảm tác động của lão hóa, tăng cường trao đổi chất và giúp cơ thể tiêu hóa tốt hơn. Trớ trêu là việc nâng tạ có thể giúp bạn chơi game giỏi hơn, trong khi điều ngược lại chắc chắn không xảy ra.

Đó là vì nâng tạ là thói quen mang lại lợi nhuận kép. Những lợi ích của nó lan tỏa khắp các khía cạnh khác trong đời sống, giúp bạn dễ dàng luyện thêm được nhiều thói quen lành mạnh. Do đó, khi bạn xác định sẽ tạo nên thay đổi lớn trong đời, tập thể dục như nâng tạ là một trong những cách hiệu quả nhất để khởi đầu.

Lập mục tiêu cho tháng mới

Một lý do khác khiến mục tiêu năm mới dễ thất bại nằm ở khung thời gian hiệu lực của nó. Nếu tôi đặt mục tiêu “Tôi muốn viết một quyển sách mới trong năm nay”, sẽ rất dễ dàng để tôi dời nó sang tháng 6, tháng 7 hoặc bất cứ lúc nào trước khi hết năm. Mà như vậy thì điều này trở thành bất khả thi.

Một vài nghiên cứu cho thấy, bạn cần luyện tập một thói quen khoảng 30 ngày liên tiếp để cài đặt nó vào não bộ. Từ đó trở đi, nó sẽ trở nên tự động.

Vì vậy đã đến lúc chúng ta quên mục tiêu năm mới đi và thử một cái khác - mục tiêu tháng mới. Chúng thường được biết đến nhiều hơn với cái tên “thử thách 30 ngày”.

Thay vì lập mục tiêu năm mới, hãy thử lập mục tiêu cho 30 ngày và kiên trì thực hiện. | Nguồn: Pexels

Chọn một thói quen bạn muốn hình thành và làm nó trong 30 ngày. Chỉ 30 ngày thôi, ai cũng sẽ làm được điều gì đó trong thời gian này. Sau đó, bạn sẽ làm được nó một cách tự động. Bạn có thể tăng thêm kiến thức hỗ trợ rèn luyện thói quen này, hoặc chuyển sang rèn luyện một thói quen khác.

Sáu thói quen cơ bản hàng ngày

Hy vọng rằng bây giờ bạn đã bắt đầu nhìn thấu vấn đề, và hiểu ra vì sao mình đặt ra bao nhiêu mục tiêu mà vẫn không đạt được cái nào.

Việc đặt mục tiêu kiểu “Tôi muốn giảm 10kg cho đám cưới của mình” hay “Tôi muốn được thăng chức năm nay” rồi lao đầu vào hành động đến khi đạt được chúng không khác gì việc nói “Tôi muốn có 1 triệu đô” và rồi làm 120 giờ/tuần để có nó. Cách làm này chắc chắn sẽ khiến bạn đau khổ và kiệt sức. Kể cả khi bạn thực sự đạt mục tiêu, bạn sẽ dễ đánh mất nó trong một nốt nhạc, giống như cách một người trúng số độc đắc rồi xài sạch số tiền ngay sau đó.

Cách để kiếm 1 triệu đô, như đã nhắc ở bài trước, là bắt đầu từ số tiền nhỏ rồi đầu tư lại một cách thông minh những gì bạn kiếm được. Vậy nên đừng mở rộng quy mô kiếm tiền của bạn theo hướng tuyến tính nữa, mà hãy triển khai nó theo hướng cấp số nhân.

Chúng ta cũng nhận thấy có những thói quen có cấp số nhân lớn hơn số còn lại. Nói cách khác, một số thói quen có tỷ lệ lợi nhuận cao hơn, vì lợi ích chúng mang lại giúp bạn rèn luyện các thói quen lành mạnh khác dễ dàng hơn. Do đó cách làm hợp lý là đầu tư năng lượng của bạn vào những thói quen có tỷ suất sinh lời cao trước, sau đó mới chuyển sang rèn luyện các thói quen khác mà bạn muốn.

Sau quá trình nghiên cứu và suy nghĩ kỹ lưỡng, tôi đã tìm ra 6 thói quen cơ bản mà tôi tin rằng rất đáng để bạn luyện tập. Chúng sẽ tận dụng quỹ thời gian, sức lực và năng lượng có hạn của bạn một cách hiệu quả nhất. Một số có thể bạn đã biết, số còn lại thì chưa và một số còn có thể khiến bạn ngạc nhiên.

References